Evsel atıklar yaşam alanlarımızda önemli boyutlara ulaşmıştır. Evsel ahşap atıkların yakılarak enerjiye dönüştürülmesi mümkün olabilir. Ancak atık kağıtların geri dönüşümünde olduğu gibi tekrar değerlendirme yoluna gidilmesi sektörün hammadde açığına önemli bir çözüm olabilir. Odun esaslı endüstriyel atıkların enerji üretiminde hala kullanıldığını ifade etmek gerekir. Fakat önümüzdeki yıllarda evsel ve endüstriyel artıkların yakıt olarak kullanımı yada odun briketi haline dönüştürülmesini kısıtlayacaktır. Evsel ve endüstriyel ahşap atıkların özellikle yonga levha üretiminde değerlendirilmesi sosyal sorumluğun bir gereğidir.

Giriş

Gelişen ve artan dünya nüfusu ile birlikte, sosyal koşulların gelişmesine paralel olarak orman ürünlerine olan ihtiyaç giderek arttığı gibi orman varlığının dünya üzerinde sürekli azaldığı göz önüne alındığında odun hammaddesi maliyeti de her geçen gün artmaktadır.

Ormancılık sektöründe ihtiyacı karşılamak için ormanlardan elde edilen tüm malzemelerin neredeyse tamamına yakın kısmının değerlendirilmesi gerekmektedir. Ancak orman varlığının ilerleyen yıllarda gireceği dar boğaz açıkça görülmektedir. Bu yüzden odun ve lignoselülozik materyaller dışında işlenmiş ahşap geri dönüşümüne geçişin hızlanması kaçınılmazdır. 

Hammadde olarak tamamen evsel ve endüstriyel ahşap atıklarından yonga levhanın üretilmesi, dünya orman varlığının azalmasından dolayı ahşap geri dönüşüme yönelebilirliğin belirlenmesine ışık tutacaktır. Günümüzde tamamen evsel ahşap atıklardan Türkiye’deki bir sektörün yurt dışındaki fabrikasında yonga levha üretimi gerçekleştirilmektedir. Henüz ülkemizde ahşap geri dönüşümünün kısıtlı bir alanı olduğundan ilerleyen yıllarda ahşap geri dönüşüm sürecine girilecektir. Ahşap atık malzemeler, günlük hayatta kullandığımız tüm ürünleri kapsamaktadır. Bunlar; masa, sandalye, koltuk gibi aklınıza gelebilecek tüm mobilya atıkları, endüstriyel olarak palet, yonga levha, MDF, OSB, kereste atıkları, yani kısacası işlenmemiş odun hariç tüm atıklar levha üretiminde hammadde olarak kullanılabilmektedir. Ahşap atıklarının endüstriyel katma değerli bir ürün olarak tekrar sisteme kazandırılması dünya orman varlığının da en büyük koruyucusu olacaktır. Ülkemizde ekonomik açıdan ahşap atıklarının aktif üretime dahil edilmesi durumunda orman ürünleri sektörümüzdeki özellikle büyük firmaların yurt dışından hammadde alımını azaltacak ve firmaların karlılığı ile birlikte önemli bir ithalat kalemindeki cari açığı da azaltacaktır.

Yonga levha üretiminde orman bakım, aralama çalışmalarından elde edilen ince çaplı odunlar, kereste endüstrisi atıkları halen kullanılmaktadır. Fakat ahşap atık geri dönüşüm malzemelerinden yonga levhanın üretilmesi orman varlığının korunmasına önemli katkısı olacaktır. Özellikle yurt dışında daha fazla yaygınlaşmış olan evsel ve endüstriyel ahşap atıkların ülkemizde de üretime dahil edilebilmesi gerektiği açıktır. Ülkemizde kağıt, plastik atık toplama ve geri dönüşüm sistemleri oldukça gelişmiş olup aktif olarak piyasaya katma değerli ürünler üretildiğini burada belirtmek gerekir. Fakat ahşap atık toplama ağı ülkemizde henüz gelişim gösterememiştir. İlerleyen yıllarda levha sektöründe işlenmiş atık ahşap ürünlerinin tekrar geri kazanılması ile üretime dönüştürülmesi sağlanmalıdır. Bununla birlikte mevcut yonga levha üretim sisteminde yonga hazırlama evresinde atıkların içerisinde mevcut olan metal, plastik, tekstil gibi ürünlerin bertarafının sağlanması ve fabrikanın kısmen revize edilmesi gerekecektedir.

Türkiye’de son yıllarda ahşap esaslı levha üretim miktarları Tablo1’de gösterilmiş olup odun hammaddesine olan ihtiyacın derecesine ışık tutmaktadır.

Tablo1. Türkiye 2010-15 arası ahşap esaslı levha üretim miktarları (m³/yıl) (FAO, 2019).

Görüldüğü gibi ülkemizde ahşap esaslı levha üretimi 2010 yılında toplam 6,796 milyon m³iken, bu miktar 2015 yılında % 37.21 artışla 9,489 milyon m³olmuştur.

Ahşap Geri Dönüşüm Malzemeleri

Yonga levha üretiminde hali hazırda odun harici kullanılan orman ve endüstriyel atıklar (kapak vs.) kullanılmaktadır. Ancak Dünya orman varlığının her geçen gün azalması göz önünde bulundurulduğunda evsel ve endüstriyel atık malzemelerin değerlendirilmesi kaçınılmazdır. Son zamanlarda yonga levha üretiminde evsel ve endüstriyel işlenmiş ahşap atık malzemelerin kullanılması önem kazanmıştır. 

Ahşap geri dönüşüm malzemelerinden, ahşap kompozit levha parçaları (yonga levha, MDF, kontrplak, OSB vs.), mobilya atıkları (koltuk sandalye, dolap, masa, vs.), kullanılmış palet atıklar yonga levha üretiminde hammadde olarak kullanılabilmektedir. Şekil 1 ve 2’de Ahşap atık malzemeler görülmektedir.

Şekil 1. Ahşap geri dönüşüm malzemeleri

Şekil 2. Ahşap geri dönüşüm malzemeleri

Ahşap atıkların levha üretiminde kullanılması durumunda yonga levha üretimi iş akışında kısmı bir değişiklik sözkonusu olacaktır. Şekil 3.’te yonga levha üretimi iş akışı örneği gösterilmiştir.

Şekil 3. Ahşap atıklarından elde edilen yonga levha iş akışı.

Evsel atıklar içerisinde kağıt, metal, plastik, tekstil parçalarını da barındırmaktadır. Bundan dolayı MDF üretiminde işlenmiş ahşap atıklarının bir çoğunun kullanımı kalitesel olarak ciddi sorun teşkil edecektir. MDF üretimi için kullanılabilme ihtimali olan ahşap atıkları palet atıkları olabilir. Bu yüzden bu atıklar yonga levha üretiminde değerlendirilmesi tercih edilmektedir.

Evsel ve endüstriyel ahşap atık malzemeler ucuz olduğundan levha maliyetlerini de ciddi oranda düşürebilir. Avrupa birliğindeki bazı ülkelerde ahşap atık ürünleri fabrikalara ücretsiz olarak sadece nakliye ücreti karşılığında vermektedir. Toplanan ahşap atıklar büyük çekiçli kırıcılarda kaba olarak parçalanarak taşıma esnasında sorun oluşturmaması sağlanmaktadır.

Ülkemizde ahşap atık toplama konusunda, cam, kağıt, plastik ve tekstil malzemelerinde olduğu gibi bir atık toplama yönetimi yoktur. Bu nedenle hammadde olarak üretimin sürekliliği sağlanması mevcut durumda zor olacaktır. Ancak Avrupa birliğinde geniş çaplı özel ahşap atık toplama şirketleri bulunmaktadır ve birçok belediye bünyesinde de yine atık toplama birimleri faaliyet göstermektedir. 1980 yılından bu yana ahşap atıkları Avrupa ülkelerinde yonga levha üretiminde kullanılmakta ve hali hazırda da çalışan birçok tesis bulunmaktadır. 

Ahşap atıklarının çevreden toplanması, katma değerli bir ürün haline getirilmesinin yanında çevre temizliği açısından da ciddi önem arz etmektedir. Bu atıklar toplanmadığı takdirde görüntü ve çevre kirliliği yaratacak, yakılarak kullanılması halinde de hava kirliliğine neden olacaktır. İnsanoğlunun bir görevi de çevre bilinci çerçevesinde dünyamızın geleceği için bu ve benzeri sektörlere gereken önemi vermesidir.

Ahşap atıkları her evden çıkabilecek ve devamlılığı olan bir geri dönüşüm materyalidir. Ortalama olarak günümüzde mobilyaların geri dönüşüm zamanı 10 yıl ve aşağısına inmiş durumdadır. İnsanlar tüketim toplumu işareti olarak moda ve dönemsel popülerlikler için dahi ömrünü doldurmamış mobilyalarını sıklıkla değiştirmektedir. Tüm bu sebeplerden evsel ahşap atıklarının tekrar değerlendirilmesi önemlidir. Her yıl açığa çıkan bu evsel ahşap atıkları doğada çürümekte veya uygun alanda yakacak olarak kullanılmaktadır. Yakacak olarak kullanılması halinde içerisindeki kimyasallar nedeniyle hava kirliliğini de arttırmaktadır. Bu nedenle mobilya ve benzeri atıkların geri kazanımı daha uygun olacaktır.

Üretilen mobilyalar için her yıl milyonlarca ton odun kullanılmakta olup dünya orman varlığını tehdit etmektedir. Planlı ormancılığın yaygınlaşması halen etkin şekilde uygulanamamaktadır. Ülkemizde evsel ahşap atıklarının kullanım alanı ve toplama ağı gelişmiş değildir. Ancak bu ürünlerin katma değerli ürün haline getirilmesi ciddi bir çevre atık kontrolü yanında maddi olarakta kazanç sağlayacaktır. 

Dünyada iklim değişikliği gerçeğinin her geçen gün daha da kendini hissettirdiği bu dönemde geri dönüşümün önemi yadsınamayacak seviyededir. Geri dönüşüm sektörü ülkemizde belirli alanlarda uygulanmaya başlanmıştır. Ancak evsel ahşap atıklar ile ilgili halen tanımlanmış ve işlev gören bir endüstriyel ağ mevcut değildir. 

Avrupa ülkelerinde evsel ahşap atıkları 1980’ li yıllardan bu yana aktif olarak geri kazanılmaktadır. Kazanılan ahşap atıklarının en önemli kullanım alanı ahşap levha sektörüdür. Çünkü üretilen yonga levha, MDF ve OSB levhalarının ana hammaddesi ahşap olduğundan dolayı uygundur. Şuan ülkemizde levha sektöründe kapak tahtası gibi endüstriyel atıklar aktif olarak % 15-30 oranında kullanılmaktadır. Atık kaynakların devamlılığının sağlanamaması en büyük dezavantajdır. Bunun yanında levha atıklarının levha içerisindeki oranının arttırılmasının bazı kalitesel özelliklerine de olumsuz etki yaptığı bilinmektedir. Bu olumsuz etkileri gidermek için daha fazla tutkal ve kimyasal kullanımını beraberinde getirecektir. 

Evsel atıkların levha sektöründe kullanılması normal odundan elde edilen levha üretim aşamalarına göre farklılık içermektedir. Bundan dolayı üretim esnasında kalite şartlarına uygun levha üretilmesi zaman alacak ve tecrübe isteyecektir. Ülkemiz levha sektöründe evsel atıkların kullanımının yaygın olmaması dezavantajdır ve bir an önce uygun toplama temin aşamalarına başlanmalı daha sonra üretim şartlarına entegre edilmelidir. Levha sektörünün en büyük maliyet girdisi olan odun hammaddesi de bu yöntemle azaltılabilir. Levha üretiminde önemli giderlerden biriside enerji gideridir. Yaş odun hammaddesi %70-150 rutubet arasında bulunmakta olup yongalama işleminden sonra odun içerisindeki suyun kurutma ile uzaklaştırılması için ısı enerjine olan ihtiyac fazladır. Ahşap atıkları daha önce ısıl işlem gördüğünden dolayı ham rutubeti %20-50 arasıdır ve kurutulması için yaş oduna göre çok daha az ısı enerjisine gereksinim duymaktadır.

Evsel ve endüstriyel atıklardan yonga levha üretmek mümkündür. Evsel ahşap atıklardan üretilen yonga levhanın bazı fiziksel ve mekanik özellikleri Tablo 2 ve 3’de gösterilmiştir. Evsel ahşap endüstriyel atıklar, odun hammaddesi yerine daha az maliyetli ve daha az maliyet ile işlenebilecek bir materyal olduğunu göstermektedir. 

Tablo 2. Evsel ahşap atıklardan üretilen yonga levhanın fiziksel özellikleri

Tablo 3. Evsel ahşap atıklardan üretilen yonga levhanın mekanik özellikleri

Artan dünya nüfusunun ihtiyacını karşılamak için tüm ahşap atıkların değerlendirilmesi bir ihtiyaç ve gerekliliktir. Aynı zamanda evsel ve endüstriyel ahşap atıkların geri dönüşümü sosyal sorumluluk çerçevesinde değerlendirilmelidir.

Yararlanılan Kaynaklar

Akgül, M., Güler, C., Çetin N. S. 2001. Enerji Kaynağı Olarak Lignoselülozik Maddelerden Yararlanma, IV. Ulusal Ekoloji Ve Çevre Kongresi, Bildiriler Kitabı, 5-8 Ekim 2001, S. 571-580, İzmir.

Akgül, M., Güler, C.,2002. Orman Artıkları, Yıllık Bitki, Tarımsal Ve Fabrikasyon Atıklarının Orman Ürünleri Endüstrisinde Değerlendirilmesi, Harran Ünv. Müh. Fak. Gap IV. Mühendislik Kongresi, Bildiriler Kitabı, Cilt II, S. 1613-1620,  Şanlıurfa.

Anonim: http://www.fao.org/faostat/en/#data/FO (Food and Agriculture Organization of the United Nation), Erişim Tarihi 08.07.2019.

Cabuk, Y. Karayilmazlar, S. Onat, SM. Kurt, R. 2013. Econometric modeling and projection of production, import and export of particle board industry in Turkey. International Journal of Physical Sciences, c. 8, sayı 5, ss. 199- 209.

Güler, C., 2004. Yonga Levha Üretiminde Alternatif Bir Kaynak: “Pamuk Sapları”, Mobilya Dekorasyon Dergisi, (58) 44-50.

Güler, C., 2005. Orman Ürünleri Endüstrisinde; Artıklar Dönüşüm ve Yeniden Kullanım. Ahşap Teknik Dergisi, (8) 5-8.

Güler, C., Akgül, 2001. M. Enerji Üretiminde Tarımsal Artıkların Değerlendirilmesi, Yenilenebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu, Bildiriler Kitabı:  TMMOB Yayın No: E/2001/275, S. 265-272, Kayseri.

Güler, C., 2015. Pamuk Saplarından Yonga Levha Üretimi ve Fabrikasyon İşlemi, Türkiye Alim Kitapları Yayınları 188 s. ISBN: 978-3-639-67436-1

Güler, C. İbiş, M. 2018. Yonga levha Üretiminde Hammadde Kaynaklarının Optimizasyonu Ve Teknolojik Yönden İncelenmesi, Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, (6): 808-817.

TS EN 312, 2012. Yonga Levhalar-Özellikler, Türk Standartlar Enstitüsü.