Şubat sonu itibarıyla dünya genelinde 2,5 milyondan fazla ölüm olayının, 115 milyon covid  vakasının yaşandığı ve salgının mutasyona uğrayarak ikinci -üçüncü fazlarının yaşandığı günümüzde halen dünyanın pek çok ülkesinde ve ülkemizde bundan dolayı insanlar ölmeye devam ediyorlar. Bulunan aşının eşitsiz dağıtıldığı, yoksul ülkelerin payına da kimi ülkelerde hiç aşının düşmediği bu çağda salgın bu yıl da tüm boyutlarıyla etkisini hissettiriyor. Ülke ekonomileri bu salgından olağanüstü etkilendi. Sınırlar kapandı halen pek çok ülkeye seyahat kısıtlaması devam ediyor. Ülkemizde planlı bir şekilde önce sağlık görevlileri olmak üzere  aşılama başladı tüm toplumun aşılanmasının yıl sonuna kadar sürmesi bekleniyor ki bu aşılar 2 fazlı olarak gerçekleşiyor.

 Bu pandemi sürecinden hemen tüm endüstri kolları etkilendi. Mobilya orman ürünleri ve yan sanayi sektörleri  Türkiye için lokomotif sektörlerdir. Son yıllarda yönünü ihracata çevirmiş olan mobilya sektörü bu süreçte gerek çalışanların pandemiye yakalanmaları gerekse de sektörün ana girdilerini oluşturan imalat malzemelerinin ortalama %30-40 kadar bir bölümünün ithalata dayalı olması nedeniyle 2020 yılının özellikle ilk ikinci çeyreğinde pandemiden ciddi oranda  etkilendi. Sürecin ilk başlarında, eve kapanmalar ve talep durgunluğu  nedeniyle yiyecek, gıda, sağlık malzemeleri online ve dijital sektörler gibi belli sektörler dışında alımlar neredeyse tümden durdu. Ancak bu süreç özellikle yılın 3. Ve 4. çeyreğinde yasakların gevşemesi, turizmin açılıp gerek yurtiçi gerekse de yurtdışı seyahat ve uçuşların açılmasıyla  günlerce evlerine kapanmış ve neredeyse para dahi harcayacak fırsatı olmamış geniş bir kitlenin ertelenmiş ve bazen de  farkına yeni vardığı ihtiyaçlarında bir talep patlaması oluşturdu. Özellikle mobilya sektöründe ilk altı aydan sonra gelen talep ve siparişlere yetişilemedi. Üretim için terminler uzadı, stoklar tükendi.  Yılın sonuna gelindiğinde felaket gibi başlayan yılın ilk aylarından sonra firmalar kapasite arttırımına yöneldi ve geçen yılın cirolarının üzerinde bir karlılık yakaladılar. Aynı süreç ihracatta da yaşandı ve firmalar hammadde tedarikinde ciddi sorunlar yaşadılar. Gerek talepte ortaya çıkan yükseliş gerekse de  iç siyasette ortaya çıkan durumlar ülkede yaşanan siyasal gerilimler sonucu bu dönemde Türk lirasının değeri olağanüstü düzeyde düştü.  Dolar ve Euro tarihinin en yüksek zirvesini yaptı. Sanayi üretiminde ithalata dayalı olan pek çok sektör gibi mobilya ve yan sanayisi de bu durumdan olumsuz bazda etkilendiler.   Hammadde fiyatları  döviz bazında görülmemiş boyutlara çıktı  ve ithalatı önemli ölçüde etkiledi. Bu da iç pazarda üretim sorunlarına neden oldu. Gerek hammadde yetersizliği gerekse de sürekli değişen fiyatlara rağmen üreticiler talebe cevap vermeye çalıştılar. Pek çok firma kapasite yatırımları ve yeni yatırımlarla süreci kendi avantajlarına çevirebildiler.

Mobilya ve yan sanayi için Fuarlar en önemli talep pazarlarından biridir. 2020 yılı içinde gerek yurtdışında gerekse de yurt içinde Tüyap İntermob, WoodTech gibi uluslararası nitelikte ve Türk mobilya yan sanayisini besleyen fuarların pandemi nedeniyle yapılamamış olması imalat sanayini önemli ölçüde etkilemiştir. Keza sektörel fuarların yarattığı pazar ve sıcak satışlar firmaların en önemli ayaklarından biridir.

 Aşağıdaki tablolarda   Mobilya aksesuar ürünleri, Ahşap işleme makineleri ve MDF, yüzey malzemeleri ile dekor sektöründe 2020 yılı içinde Mart- Haziran ayları arasında tedarik zincirinde yaşanan sorunlara yönelik 40'a yakın firma üzerinde gerçekleşen çalışmanın sonuçlarını göreceksiniz.

            Tablo-1’de de görüldüğü gibi Mobilya aksesuar üreten firmalar içinde verilen cevaplarda ilk 6 ayda firmaların %50’si önemli bir tedarik sorunu yaşamış , % 38’i bu süreci kendi stoklarını kullanarak kısmen yaşamış, % 12’i ise bu sorunu yaşamadan kendi imkanları ve işletmesinin imkanlarıyla atlatmış.

 Tablo- 2 de Türk Ahşap işleme makineleri sektöründe yine aynı dönemler içinde  yapılan çalışmada ana hammadde girdilerinde diğer sektörlere oranla daha düşük bir oran görüyoruz. Bu sektörde  %50 tedarik sorunu hiç yaşamamışken % 30’u kısmen % 20 si ise doğrudan yaşamış görünüyor.               

      Tablo-3’te MDF Plaka  ve yüzey malzemelerini görüyoruz. Bu gurupta Türkiye’nin belli başlı firmaları ele alınmıştır sayısal olarak çok fazla olmayan bu ürün grubunda ise %50 oranında girdilerde tedarik sorunu yaşanmış %7’sinde kısmen yaşanmış, %43’ünde ise hiç yaşanmamıştır. 

        Çalışmanın diğer bir konusu ise özellikle pandeminin ilk aşamalarında gerek kapanma esnasında, gerekse de bir anda büyüyen pozitif vakalardan ve seyahat engelleri nakliye, lojistik nedenleri sorunları sonucu.   işletmelerin içinde bulundukları problemlere ilişkindi. Beklenmeyen ani butur durumlara hazırlıksız yakalanan mobilya aksesuar, orman ürünleri ve makine sektörü özellikle pandeminin 2. Çeyreğinde çok etkilendi, kim, zaman satışlar tümüyle durdu.  Turizm neredeyse sıfırlandı. İşletme maliyetleri personel maaşları ve vergiler ağır yüklere dönüştü. Bu noktada pek çok ülkede üreticiler lehine destek paketleri farklılıklar arz etse de bu destekler Türkiye’de de uygulamaya konuldu.  Bazı sektörlerde Kdv vergileri 6 ay sonraya ötelendi, pandem nedeniyle işe gelemeyen personele kısmi maaş desteği ödendi, Özel okul ve Vakıf okullarında eğitimde uzaktan eğitime geçildi, kdv oranı %1’e düşürüldü. Ancak özel okullar sanal eğitim olmasına rağmen  %10 ile % 15 arası eğitim ücretlerine zam yapmaya devam ettiler. 2020 yılı 2. Çeyrekte Mobilya Aksesuar sektöründe üreticilerin %64’ü bu süreçten doğrudan etkilendi. %27’si kısmen, % 9’u ise kurumsal yapısının gücü ve altyapısının güçlü olası nedeniyle etkilenmediğini belirtiyor. (Tablo-4)

 Aynı sorun Ahşap işleme makinelerinde yarı yarıya bir orana denk geliyor. Firmaların bu 2. Çeyrekte %50 si pek etkilenmemiş, %35’i kısmen etkilenmiş, %13’ü ise hiç etkilenmemiş. Burada gerek 2019 Tüyap woodtech makine fuarı, gerekse de diğer gidilen uluslararası fuarlardan ve iş ilişkilerinden alınan siparişlerin gerçekleşmesinden dolayı üretim devam etmiş görünüyor. Bunda makine imalatının diğer sektörlerden farklı olarak uzun üretim süreçlerinden geçmesinin de önemi bulunmaktadır. (Tablo-5)

 Buçalışmada ele aldığımız sorunlardan bir diğeri de pandemi sürecinde firmaların karşılarına çıkan Lojistik, Hammadde ve Personel sorunlarıydı. Mobilya sektörünün her seğmentinde farklı cevaplar aldığımız bu gurupta Mobilya aksesuarları sektöründe en önemli sorun olarak %49 ile hammadde problemi öne çıkıyor. Onu ikinci olarak %32 ile lojistik  ve %28 ile personel sorunları izliyor. (Tablo-6)

Aynı sorun MDF Orman ürünleri ve plaka sektöründe yine %44 ile hammadde olarak karşımıza çıkıyor. Onu %31 ile Lojistik ve %25 ile Personel sorunları izliyor. Özellikle covid 2. Çeyreğinde pozitif vakaların çokluğu, yüksek ateş vb sebeplerle işe gelememe bu dönemlerde pik yaptı. (Tablo-7)

Yine Pandeminin 2. Çeyreğinde Makine imalat sektöründe de önemli sorunlar başlığında en önemli ana girdi olarak  %47 ile hammadde karşımıza çıkıyor. Burada özellikle metal sac ve profil demire gelen yüksek zamlar yanında hammadde üretiminden kaynaklanan sorunlarda eklendiğinde sorun daha iyi anlaşılabilir. Keza metal üretimi sadece bu sektöre değil hemen her sektöre hammadde tedarik etmektedir, bu haliyle zaten yerli üretim pazarın talebine cevap verememekte, önemli bir ithalat gerçekleştirilmektedir. İkinci sorun ise pek çok sektörde olduğu gibi özellikle de ihracatçı firmalar başta olmak üzere %29 ile nakliye ve lojistik sorunu öne çıkmaktadır. Üçüncü  sorun ise hastalanan personel ve işletmelerde alınan sağlık önlemlerinden dolayı % 24 ile personel sorunu öne çıkmaktadır. (tablo-8)

Not  :Bu dosyanın hazırlanmasında kullanılan tüm veriler, istatistikler ve değerlendirmeler Mobilya dergisine aittir. Araştırma sektörde lider durumundaki 30 firmadan alınan veriler ışığında hazırlanmıştır. İzin alınmadan ve kaynak gösterilmeden kullanılamaz.